शस्त्रक्रियेला जाताना मंगेश तेंडुलकरांनी व्यक्त केली होती भावना
म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
रुग्णालयात मंगेश तेंडुलकर यांना शस्त्रक्रियेसाठी घेऊन जात असतानाचा हा प्रसंग. तेंडुलकरांच्या शस्त्रक्रियेची तयारी सुरू होती. त्यांनी मुलगी नेहा ढवळे व मुलगा महेश तेंडुलकर यांना जवळ बोलावले. त्यांच्याकडे असलेला मोबाइल, पाकीट, जवळच्या वस्तू काढून त्यांनी मुलाच्या हातात ठेवल्या. शेवटी त्यांनी कानाचे यंत्र काढून मुलीच्या हातावर ठेवले आणि तेंडुलकर म्हटले, ‘आता मी आउट ऑफ कव्हरेज जाणार.’ नेहा ढवळे यांनी हा प्रसंग सांगताच उपस्थित प्रत्येक जण गहिवरून गेला. दोन दिवसांपूर्वीच आता आपण या जगाचा निरोप घेणार आहोत, हे तेंडुलकरांना कळले होते. त्यामुळेच, त्यांनी मृत्यूही आनंदाने स्वीकारला, अशी भावना त्यांच्या निकटवर्तीयांनी व्यक्त केली.
मंगेश तेंडुलकर यांच्यावर अंत्यसंस्कार झाल्यावर उपस्थित कला, राजकीय, सामाजिक क्षेत्रातील मंडळींनी तेंडुलकर यांना आदरांजली अर्पण केली. त्या वेळी ‘बाबांनी मृत्यू जवळ आल्याचे ओळखले होते. ते हसत खेळत मृत्यूला सामोरे गेले,’ अशा भावना व्यक्त करून तेंडुलकरांची कन्या नेहा ढवळे यांनी आपल्या भावनांना वाट करून दिली. ‘बाबांचा स्वभाव परखड होता. आता आपल्याला प्रकृती साथ देणार नाही, हे लक्षात आल्यानंतर त्यांनी मृत्यू स्वीकारण्याची तयारी केली होती. आम्हाला मात्र ते बरे होतील, अशीच अपेक्षा होती. त्यामुळे, ते त्या वेळी काय बोलून गेले त्याचा मतितार्थ आज कळतो आहे, त्यांची शस्त्रक्रियाही यशस्वी झाली. काही वेळात त्यांना भेटायला मिळेल, अशा आशेने आम्ही बसलो होतो. पण मृत्यू आलाय, हे त्यांनी ओळखले होते. त्याच रात्री त्यांना हृदयविकाराचा तीव्र झटका आला आणि बाबांची प्राणज्योत मालवली,’ असे ढवळे यांनी सांगितले.
‘बाबांनी आम्हाला खूप काही दिले आहे. त्यांनी व्यंगचित्रातून कुणाला दुखावले नाही. उलट ज्यांची चित्रे काढली त्यांच्याशी मैत्री केली. बाबांच्या चित्रांमध्ये व्यंग असले तरी त्या चित्रांमधून कुणाचा अपमान केला नाही. व्यंगचित्रांची १०० प्रदर्शने करणे हे त्यांचे स्वप्न होते आता ते आम्ही पूर्ण करू,’ असे ढवळे यांनी नमूद केले.
...
अल्पचरित्र
ज्येष्ठ व्यंगचित्रकार मंगेश तेंडुलकर यांचा जन्म १५ नोव्हेंबर १९३६ रोजी झाला. ख्यातनाम नाटककार विजय तेंडुलकर व अर्थतज्ज्ञ डॉ. सुरेश तेंडुलकर यांचे ते बंधू होते. वैद्यकीय उपचारांसाठी तसेच हॉस्पिटलसाठी लागणारी उपकरणे तयार करण्याचा तेंडुलकर यांचा व्यवसाय होता. व्यंगचित्रकलेचे कोणतेही औपचारिक शिक्षण न घेता त्यांनी ही कला आत्मसात केली होती.
१९५८ मध्ये पुणे विद्यापीठातून ते विज्ञान शाखेचे पदवीधर झाले. १९६० ते १९८६ या कालावधीत त्यांनी संरक्षण खात्याच्या मॅकॅनिकल प्रयोगशाळेत नोकरी केली. १९५४मध्ये त्यांनी काढलेले व्यंगचित्र प्रसिद्ध झाले, तरी १९९५ नंतर त्यांची व्यंगचित्रकला खऱ्या अर्थाने बहरली. विशेष म्हणजे त्यांनी स्वतःच्या मृत्यूचेही व्यंगचित्र काढले होते. रेषांच्या फटकाऱ्यांबरोबर त्यांनी विविध वर्तमानपत्र, नियतकालिकांमधून ललित लेखनही केले.
तेंडुलकरांची काही पुस्तकेही प्रसिद्ध आहेत. त्यात प्रामुख्याने भुईचक्र, पॉकेट कार्टून्स आणि संडे मूड या पुस्तकांचा समावेश आहे. संडे मूड पुस्तकासाठी ‘वि. मा. दी. पटवर्धन पुरस्कार’ त्यांना मिळाला होता. त्याशिवाय त्यांना महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा ‘चिं. वि. जोशी पुरस्कार’ मिळाला होता. मुंबई मराठी पत्रकार संघाचा पुरस्कार दोन वेळा मिळाला होता. अखिल भारतीय नाट्य परिषदेच्या वतीने नाट्यसमीक्षेसाठी ‘वि.स. खांडेकर पुरस्कार’, राज्य नाट्यस्पर्धा अभिनायचे रौप्यपदक, व्यसनमुक्ती पोस्टर स्पर्धेत सर्वोत्कृष्ट पोस्टरसाठी महाराष्ट्र सरकारचा पुरस्कार, लायन्स क्लबचा सर्वोत्कृष्ट स्वाक्षरी पुरस्कार असे विविध सन्मान त्यांना मिळाले. व्यंगचित्रांबद्दलचे त्यांचे अनेक लेख वेगवेगळ्या नियतकालिकांमधून प्रसिद्ध झाले आहेत.
०००
कलाक्षेत्राची मोठी हानी
विविध मान्यवरांनी वाहिली तेंडुलकरांना श्रद्धांजली
म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
चेहऱ्याआडचा माणूस व्यंगचित्रातून दिसतो, असे मंगेश तेंडुलकर आपल्या कलेतून सांगायचे. ‘तेंडुलकर मोठे की त्यांच्या बोटातून उतरलेली व्यंगचित्रे मोठी,’ असा प्रश्न कायमच उपस्थित व्हायचा. सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक घडामोडी यांवर ते कायमच मार्मिक टिप्पणी करत. त्यांनी काढलेली व्यंगचित्रे लेखाइतकी, कुसुमाग्रजांच्या कवितेसारखी महत्त्वाची आहेत. त्यांचे निधनाने कलाक्षेत्राची आणि पुण्याची मोठी हानी झाली आहे. वाहतुकीचे नियम पाळणे व सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था सुधारणे ही त्यांना आदरांजली ठरेल, अशा शब्दांत तेंडुलकर यांना मंगळवारी श्रद्धांजली वाहण्यात आली.
...
चेहऱ्याआडचा माणूस व्यंगचित्रातून दिसतो, असे सांगणारे तेंडुलकर माझे मित्र होते. व्यंगचित्रांतून त्यांनी रसिकांचे कलात्मक मनोरंजन आणि शिक्षण घडवले. त्यांच्या निधनाने पुण्याच्या सामाजिक जीवनात सातत्याने वावरणारा ज्येष्ठ नागरिक आपण गमावला आहे.
- श्रीनिवास पाटील, राज्यपाल, सिक्कीम
----------
‘मंगेश तेंडुलकर मोठे, की त्यांच्या बोटातून उतरलेली व्यंगचित्रे मोठी,’ असा प्रश्न कायमच उपस्थित व्हायचा. सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक घडामोडी यांवर ते कायमच मार्मिक टिप्पणी करत. त्यांनी काढलेली व्यंगचित्रे लेखाइतकी, कुसुमाग्रजांच्या कवितेसारखी महत्त्वाची आहेत. सरस्वतीचा पुत्र आपल्या नकळत दूर गेला आहे. परंतु, हा दोस्त वेगळ्या रूपात परतणार अशी खात्री आहे.
- शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे
-----------
मंगेश तेंडुलकर यांचे निधनाने पुण्याची मोठी हानी झाली आहे. आज या देशात जी काही ऋषितुल्य व्यक्तिमत्त्वे आहेत, त्यापैकी ते एक होते. सामाजिक कामात लोकांना सहभागी करून घेण्याचा त्यांचा प्रयत्न अनेक मोहिमांसाठी उपयुक्त ठरला. पुणे शहरातील अनेक समस्यांबाबतीत त्यांनी आवाज उठवला. त्यांना विरोध झाला तरीही ते सर्वाधिक लोकप्रिय होते. माझा एक वैयक्तिक मार्गदर्शक हरपला आहे.
- मुक्ता टिळक, महापौर
---------------
साधारण एक वर्षापूर्वी माझी आणि तेंडुलकर सरांची भेट झाली. त्या भेटीत शहरातील वाहतूक व्यवस्था आणि वाहतूक पोलिस याबाबत त्यांनी चर्चा केली. त्या दरम्यान त्यांना शहराच्या वाहतुकीची अत्यंत काळजी असल्याचे जाणवले. त्यानंतर मी अनेकदा त्यांच्याकडून मार्गदर्शन घेत होते.
- रश्मी शुक्ला, पोलिस आयुक्त
-------------
मंगेश तेंडुलकर हे मला सर्वप्रथम लेखक म्हणून परिचित झाले. तेंडुलकर घराण्यातील शब्दमाहात्म्य त्यांच्याकडेही उपजत होते. नाट्यसमीक्षक म्हणूनही ते नावारूपाला आले. १९९४ पासून माझी आणि त्यांची घट्ट मैत्री झाली. त्यांच्या ‘संडे मूड’ व ‘तेंडुलकरी स्ट्रोक्स’ या दोन पुस्तकांमध्ये विविध राजकीय, सामाजिक समस्यांवर प्रभावीपणे भाष्य केले आहे. त्यांचे खास वैशिष्ट्य म्हणजे ते या समस्या मांडताना सामान्य कार्यकर्त्याच्या भूमिकेतून रस्त्यावर उतरून काम करत. त्यांच्यामुळे व्यंगचित्र कलेच्या क्षेत्राला सुगीचे दिवस आले.
- शि. द. फडणीस, ज्येष्ठ व्यंगचित्रकार
----------------
मंगेश तेंडुलकर यांच्या रेषा ‘बोलक्या’ होत्या. थोड्या रेषेत ते अधिक बोलायचे. त्यांनी कलेचे शिक्षण घेतले नव्हते. त्यांना जी नैसर्गिक देण होती, ती त्यांनी जनसमूहासमोर ताकदीने मांडली.
- मुरली लाहोटी, ज्येष्ठ चित्रकार
------------
गेल्या २५ वर्षांपासून मंगेश तेंडुलकरांसोबत माझा स्नेह होता. ते उत्कृष्ट नाट्यसमीक्षक होते. सरकार आणि समाजाबद्दलचे आपले मत ते परखडपणे व्यंगचित्रातून स्पष्ट करत. त्यांच्या अचानक जाण्याने रेषांचा बादशहा आणि चांगला माणूस हरवला आहे.
- रवी परांजपे, ज्येष्ठ चित्रकार
-------------
व्यंगचित्रांच्या माध्यमातून प्रभावी जीवनभाष्य करणारा आणि सामाजिक भान असलेला व्यंगचित्रकार हरपला आहे. साहित्य आणि कलाक्षेत्र त्यांना कधीही विसरणार नाही. तेंडुलकर घराण्याचा कलेचा वारसा त्यांनी मोठा केला.
- डॉ. न. म. जोशी, साहित्यिक
--------------
मंगेश तेंडुलकर यांच्या निधनाने आम्हा सर्वांना धक्का बसला आहे. तेंडुलकर बाळासाहेब ठाकरे यांचे चांगले मित्र होते. राजकारण्यांकडून चुका झाल्या, तर ते त्वरित निदर्शनास आणून देत. त्याच्यामुळे एका वडिलधाऱ्या माणसाचा हात आपल्या पाठीवर कायम आहे असे वाटत असे. आता मात्र पाठीवर सरांची थाप मिळणार नाही, याचे दुःख आहे.
चंद्रकांत मोकाटे, शिवसेनेचे माजी आमदार
------------
तेंडुलकरांच्या जाण्याने व्यंगचित्र जगताचे मोठे नुकसान झाले आहे. अनेक चित्रकारांच्या पिढ्या त्यांची चित्रे पाहत आणि निरीक्षण करत मोठ्या झाल्या. त्यांनी केवळ राजकीय आणि विनोदी व्यंगचित्रे साकारली नाहीत, तर समाजकारण आणि तत्त्वांवर भाष्य करणारी व्यंगचित्रे साकारून या कलेत वेगळा पायंडा निर्माण केला.
- चारुहास पंडित, व्यंगचित्रकार
-----------
मंगेश तेंडुलकर सर्जनशील कलाकार आणि संवेदनशील सामाजिक कार्यकर्ते होते. आसपासच्या खुपणाऱ्या बाबींवर परखड भूमिका घेण्याचे त्यांनी कधी टाळले नाही. सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था सुधारणे ही त्यांना आदरांजली ठरेल.
- सुभाष वारे, विश्वस्त, एस. एम. जोशी सोशलिस्ट फाउंडेशन
--------------
मंगेशजींनी चित्रकलेमध्ये वेगळ्या पद्धतीने व्यक्तिमत्त्व प्रस्थापित केले. व्यंगचित्रांमधून त्यांनी समाजाला वेगळी दिशा दिली. संस्कार घडविण्याचे काम केले. प्रत्येक साहित्यिक त्यांचा चाहता होता. त्यांच्या जाण्याने आमच्यासारख्या कलाकारांवर शोककळा पसरली आहे. पुण्याच्या वैभवात भर घालणारा हा कलावंत होता.
- दिनकर थोपटे, ज्येष्ठ शिल्पकार
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
