पुरस्कार वापसीच्या काळात तुम्हाला साहित्य अकादमीचा पुरस्कार जाहीर झाला आहे.
देशातील मोठा पुरस्कार जाहीर झाल्यामुळे खूप आनंद झाला आहे. मुलांसाठी लिहिलेल्या साहित्यासाठी पुरस्कार मिळणार असल्याने अधिक समाधान आहे. यापुढेही बालसाहित्याची निर्मिती करत राहीन. पुरस्कार आपल्या कार्यावर मिळत असतो. हा पुरस्कार सरकारचा नाही. पुरस्कार परत करणाऱ्यांच्या भावनांचा आदर केला पाहिजे.
‘मेरा देश महान’ या पुस्तकातून तुम्हाला काही सुचवायचे आहे का ?
देशात शत्रुत्वाचे वातावरण निर्माण झाले आहे. देशाला स्वातंत्र्य मिळून सत्तर वर्षे झाली. पूर्वी इतके टोकाचे वातावरण नव्हते. शत्रुत्वाची भावना प्रेमात बदलायची गरज आहे. हे काम लेखक, कवी, कलाकार हेच करू शकतात. हीच मंडळी समाजाला एका धाग्यात बांधू शकतात. समाजाला प्रेमाच्या मार्गावर आणण्याची गरज आहे. ‘फूल को खार की जरूरत है, यार को यार की जरूरत है, नफरतो को हवा दे न भाई, देश को प्यार की जरुरत है,’ हा संस्कार पुस्तकातून लहान मुलांवर करण्याचा प्रयत्न केला आहे. माझ्या सबंध साहित्याचे सूत्र हे प्रेम, सामाजिक एकोपा असे आहे.
गाय, भारत माता की जय, राष्ट्रगीत यावरून समाजात दरी पडते आहे का?
राजकारणासाठी सर्व काही सुरू आहे. देश मात्र दिवसेंदिवस विचित्र परिस्थितीत ढकलला जात आहे. जगात सर्वात चांगला आपला देश आहे. अनेक जाती, धर्म, संस्कृती यातून हा देश प्रेमावर टिकून आहे. पूर्वी दिवाळीत फराळासाठी हिंदूंच्या घरी मुस्लिम हक्काने जायचे आणि ईदला हिंदू मुस्लिमांकडे येत. हा बंधुभाव कमी झाला आहे.
घराणे राजस्थानातील असल्यामुळे तुमच्या बालमनावर फाळणीचा किती परिणाम झाला ?
राजस्थानात राजपुतांमध्ये हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही धर्मांचा समावेश होतो. आम्ही मुस्लिम राजपूत घराण्यातून असून जे नवाबाशी संबंधित आहे. आमच्या घरात कोणीच शिकलेले नाही. फाळणी झाली तेव्हा मी एक वर्षांचा असल्याने कळत नव्हते; पण लहानपणी कानावर अनेक गोष्टी येत गेल्या. फाळणीनंतर जगण्याचे साधन न उरल्याने वडिलांनी पुण्यात वास्तव्य करण्याचे ठरवले. त्या पाठोपाठ सर्व कुटुंब आले. तेव्हा मी १५ वर्षांचा होतो. गावातील वातावरण आता खूपच चांगले आहे. हिंदू-मुस्लिम यांचे घरगुती संबंध आहेत. फाळणी सोसलेली माणसे बंधुभाव राखून आहेत.
अशा वातावरणातूनच तुमच्यातील सर्जनशील लेखक, कवी घडला का ?
हे वातावरण होतेच. घरची आर्थिक परिस्थिती चांगली नव्हती. घरी शिक्षणाचे किंवा साहित्याचे कसलेच वातावरण नसताना मी वाचू लागलो. दिवसा काम आणि रात्री वाचन असा काळ होता तो. शिक्षण नव्हतेच. खूप वाचू लागलो आणि लिहू लागलो. चांगले वाचले तर चांगले लिहिता येते. घरात संवादाची भाषा राजस्थानी मारवाडी, कारण ती मातृभाषा आहे. तिच्या कुशीत आम्ही मोठे झालोय. पुस्तके वाचल्यामुळे माझी उर्दू भाषेची तालीम झाली. हिंदू धर्म, संस्कृती, कबीर, मीरा यांच्याविषयी जाणून घेतले आणि मला मार्ग गवसला. मुंबईतील कालिदास गुप्ता रझा हे पंजाबी विद्वान आणि मालेगावमधील अतीफ अहमद अतीफ हे माझे गुरू. अनेकांकडून जे शिकायला मिळाले तेच माझे शिक्षण.
लेखक म्हणून सिद्ध करताना संघर्ष करावा लागला का ?
१९७२ मध्ये दिल्लीच्या ‘हातूने मश्रिफ’ या उर्दू मासिकात मी लिहू लागलो. त्यातील लेखन कामगारवर्गाला आवडू लागले. पुढे आणीबाणीच्या आधी एक वर्ष ‘चट्टानो के बिच’ हे माझे पहिले पुस्तक प्रसिद्ध झाले. राजस्थानच्या एका खेड्यातील अयशस्वी प्रेमकथा आहे ती. तेव्हा उर्दूमध्ये प्रकाशक नव्हते. कष्टाने पैसा उभा करून हे पुस्तक प्रसिद्ध केले. ‘जख्म औंर आँहे’ या पुस्तकाने मला साहित्य वर्तुळात मान्यता मिळाली. ‘बच्चो आयो गीत सुनाये’ हे माझे पहिले बालसाहित्य. आत्तापर्यंत ८० पुस्तके लिहिली असून, त्यामध्ये बालसाहित्य, उर्दू शायरी, कथा, कादंबरी अशा साहित्याचा समावेश आहे. माझ्या साहित्यावर दोन पी.एचडी आणि एक एम.फील केली आहे.
उर्दूला परकीय भाषा समजले जाते, त्याबाबत काय वाटते?
अर्थातच मला वाईट वाटते. उर्दूचा जन्म शहाजानच्या काळात दख्खनमध्ये झाला, असे म्हटले जाते. त्या काळात दिल्ली, मेरठ, गाझियाबाद या भागात शहाजानच्या सैन्यात सर्व धर्मांचे लोक होते. त्यांना समजेल अशा एक भाषेची गरज होती. फारशी, संस्कृत, खडी, पाली, हिंदी या भाषांच्या मिलाफातून हिंदवी त्यातून रेखता आणि नंतर उर्दू असा हा प्रवास आहे. उर्दू ही अस्सल भारतीय भाषा आहे. कुली कुतुबशहा हे या भाषेतील पहिले शायर होते.
प्रेमाचा संदेश देणारी ही भाषा मागे का पडली ?
उर्दू ही जितकी मुस्लिमांची तितकीच ती हिंदूची भाषा आहे. स्वातंत्र्यानंतर गेल्या पन्नास वर्षांत हिंदू उर्दूपासून बाजूला गेले आणि ही मुस्लिमांची भाषा ठरवली गेली, म्हणून तिचे नुकसान झाले. हल्ली मुस्लिम तरी कुठे ही भाषा टिकवतात ? उर्दू कठीण म्हणून मागे पडली. पस्तीस वर्षांपूर्वीपर्यंत ती कठीण होती कारण उर्दूमध्ये फारसी शब्द होते. ते शब्द काढून टाकल्याने भाषा सोपी झाली आहे; पण लिहिणे अवघड आहेच, कारण लिपी अरेबिक आहे. जगातील अरबी,फारसी, सिंधी, उर्दू या चार भाषा अरबी लिपीमध्ये लिहिल्या जातात. सरावाने लिपी आत्मसात होते. प्रेमाची भावना रुजवणारी ही भाषा जिवंत राहिली पाहिजे आणि पुढे गेली पाहिजे.
शिक्षणातील उर्दूचे स्थान काय?
अनेक देशात उर्दू टिकून आहे. आपल्याकडे शाळांमध्ये उर्दू कमी आहे; पण महाराष्ट्रात सर्वात जास्त शाळा अशा आहेत, जिथे उर्दू शिकवली जाते. पुण्यात पालिकेच्या अनेक शाळांमध्ये उर्दूचे शिक्षण दिले जाते. महाराष्ट्राने उर्दू जपली आहे ती जिवंत केली आहे. राजस्थानमध्ये इयत्ता चौथी, सहावी आणि दहावीच्या अभ्यासक्रमात माझ्या साहित्याचा समावेश केला आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
