ज्येष्ठ प्रबोधनवादी विचारवंत प्रा. फक्रुद्दीन बेन्नूर यांनी नुकतेच ८० व्या वर्षात पदार्पण केले. त्यानिमित्त लोकशाहीसाठी समंजस संवाद व डेमोक्रॅटिक पब्लिकेशन नेटवर्क यांच्यातर्फे त्यांचा आज (रविवारी) माजी केंद्रीय गृहमंत्री सुशीलकुमार शिंदे यांच्या हस्ते विशेष सत्कार होणार आहे. यानिमित्त पुरोगामी चळवळीपुढील आव्हाने, मुस्लिम समाजाचे प्रश्न याबाबत चिंतामणी पत्की यांनी बेन्नूर यांच्याशी साधलेला संवाद.
-----------
समाजाचे प्रश्न पाहता तुम्ही वैचारिक क्षेत्र जाणीवपूर्वक निवडले का?
कॉलेजच्या जीवनात आम्ही प्लेटो, अॅरिस्टॉटल यांच्या राजकीय तत्त्वज्ञानाने भारावून गेलो होतो. आदर्शवादाची संकल्पना मांडत होतो. पण १९७५ ला आलेल्या आणीबाणीने हे स्पष्ट झाले की राजकारणाने काही साध्य होत नाही. व्यक्ती कितीही चांगली असली, तरी ती सत्तेवर येताच पूर्वसुरींप्रमाणे भ्रष्ट होते. राजकीय विचाराचा भ्रम तेव्हा निघून गेला. तेव्हापासून जाणीवपूर्वक वैचारिक व सामाजिक क्षेत्र कार्यासाठी निवडले. मुस्लिम समाजाचे व सामाजिक सुधारणांचे प्रश्न गंभीर होतेच.
आसपासची परिस्थिती पाहता समाज प्रबोधनाच्या वाटेवर आहे असे वाटते का?
समाजाची आजची स्थिती हा जमातवादाचा परिपाक आहे. हा जमातवाद फाळणीने निर्माण झाला व तो अधिकच वाढला. हिंदूही चिडले व मुस्लिमही चिडले. याचा थेट परिणाम मुस्लिम मानसिकतेवर झालेला दिसून येतो. मी अनेक वर्षे सर्व धर्माच्या जमातवादावर लिहितोय व बोलतोय. गांधी, नेहरू, आंबेडकर ही आमची दैवते आहेत. पण आज भक्तांकडून त्यांच्यामध्येच वाद निर्माण केला जात आहे. प्रबोधनवादी विचारांनी इतकी वर्षे केलेले सगळे प्रयत्न वाया जातायत की काय अशी एकूण परिस्थिती आहे.
जगात सगळीकडेच उजव्या विचाराने उचल खाल्लेली दिसून येते, तुमचे निरीक्षण काय आहे?
उजवे राजकारण व सांस्कृतिक उजवी क्रांती करण्याचा भयंकर प्रचार सध्या जगभर सुरू आहे. भाजपच्या राजकीय विजयाला आक्षेप असण्याचे कारण नाही. पण टोकाच्या उजव्या राजकारणामुळे चळवळ व विचार थांबल्यासारखा झाला आहे. काही बोलले की मारण्यात येते किंवा तोंड बंद केले जाते. विचारस्वातंत्र्य पूर्णपणे दडपून टाकण्यात आले आहे. सद् विवेक व बुद्धिप्रामाण्यवादी व्यक्तींच्या अस्तित्वालाच धोका निर्माण झाला आहे.
जमातवाद समाजात असतो की राजकारणातून निर्माण केला जातो?
माणूस अगतिक होत आहे. खरे तर माणूस सामान्यच असतो. त्याचे प्रश्न हे केवळ त्याच्या जगण्याचे असतात. पण राजकीय पक्षांनी राजकारणासाठी जमातवादी विचार प्रबळ केला आहे. समाजाची वैचारिक प्रक्रिया थांबली आहे. समाजात टोकाचा जाती व धर्मसंघर्ष होताना दिसत आहे. हे सारे प्रकार पाहून मन उदास होते.
उजवा विचार राजकीयदृष्ट्या नाकारणे हाच अंतिम उपाय ठरू शकतो का?
देशात मंडल आयोगानंतर उजव्या राजकारणाने उचल खाल्ली. तेव्हापासून वातावरण अधिक बदलले. जातीयवाद राजकीय पक्ष शिकवतात. स्वयंसेवक संघासारखी सेना भाजपच्या पाठीशी आहे. अशी सेना जर प्रत्येक पक्षाच्या मागे असती, तर देशात यादवी केव्हाच निर्माण झाली असती. पण असे असले तरी सर्व राजकीय पक्ष सारखेच असतात. एकाला झाकले तरी दुसरा तसाच असतो. त्यामुळे राजकारणाने हे प्रश्न सुटणारे नाहीत.
मग कोणत्या शक्यता शिल्लक राहतात?
उजवा विचार प्रबळ होताना कार्पोरेट व शहरातील लोक जास्त जातीयवादी होत आहेत. अशा परिस्थितीत प्रबोधन विचारांसाठी तरुण वर्ग हाताशी धरला पाहिजे. माध्यमांनी प्रबोधनवादी असणेच आवश्यक आहे. आम्ही गप्प बसणार नाहीत, अशीच भूमिका सर्वांनी मांडत राहायला हवी. प्रबोधनाचे काम सुरू राहायला हवे. कदाचित ही समाजाची एक अवस्था असेल, ती फार टिकेल असेही नाही.
हिंदू धर्माबद्दल काय चिंतन आहे?
हिंदू समाज सहिष्णू आहे. पण आजच्या तथाकथित बाबांनी हिंदूंना बदनाम केले आहे. धर्माला हुकूमशाहीचे स्वरूप देण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे. पाकिस्तानात जी परिस्थिती मुस्लिमांची झाली आहे, तशीच ती भारतातील हिंदूंची करण्याचे हे प्रयत्न आहेत.
तोंडी तलाक व मुस्लिम समाजाचे प्रश्न आहेत तसेच आहेत का?
मुलीच्या पालकांना हे माहितीच नसते की आपल्याला न्यायालयीन लढाई लढता येते. इतके अज्ञान समाजात आहे. आजची परिस्थिती धर्मामुळे नाही, तर धर्मगुरूंमुळे निर्माण झाली आहे. सगळ्या धर्मातील पुरुष वर्चस्ववादी असतात. तोंडी तलाक बंद झाला पाहिजे, असा निकाल धर्मगुरूंच्या संघटनेने दिला आहे. मुस्लिम लॉ बोर्डाला तो मान्यच करावा लागेल; कारण त्यात काही सदस्य संघटनेचेच असतात. केवळ समान नागरी कायद्याने प्रश्न सुटणार नाही. प्रत्येक धर्माच्या चालिरिती वेगळ्या आहेत. धर्मातील पुरूषाला जो अधिकार तोच अधिकार स्त्रीला या न्यायाने बदल होऊ शकतो.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
