डॉ. सुलभा ब्रह्मे यांना मान्यवरांची श्रद्धांजली
म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
सुलभाताई या चळवळीतल्या ज्ञानवंत कार्यकर्त्या होत्या. त्या महाराष्ट्रातील एक संस्थाच होत्या. सर्व चळवळी, संस्था व राजकीय नेत्यांना त्यांचा आधार वाटत असे. त्यांच्या निधनाने समस्त पुरोगामी चळवळीचा आधार गेला आहे, अशी भावना व्यक्त करून विविध मान्यवरांनी डॉ. सुलभा ब्रह्मे यांनी श्रद्धांजली वाहिली.
निवृत्त न्यायमूर्ती नरेंद्र चपळगावकर, पी. बी. सावंत, बी. जी. कोळसे-पाटील, ज्येष्ठ समाजवादी नेते भाई वैद्य, आमदार जयदेव गायकवाड, मुक्ता मनोहर, अजित अभ्यंकर, प्रा. सुभाष वारे, किरण मोघे, अतुल पेठे, मकरंद साठे, गजानन परांजपे, मधुकर निरफराके, रजिया पटेल यांच्यासह अनेक मान्यवरांनी त्यांना श्रद्धांजली अर्पण केली.
लोकायतच्या माध्यमातून विज्ञान, समाज, अर्थशास्त्र यावरील डॉ. सुलभा ब्रह्मे यांचे लेखन व कार्य सदैव स्मरणात राहील. पुण्यातील गोखले इन्स्टिट्यूटच्या माध्यमातून केलेले अर्थशास्त्र विषयातील त्यांचे संशोधन कार्य फार मोलाचे आहे.
- खासदार अनिल शिरोळे
सुलभाताईशी बुधवारीच बोलणे झाले होते. तेव्हाही ती कामात मग्न होती. पुरंदरच्या विमानतळसंबंधीच्या प्रश्नाबाबत नुकतीच तिने कार्यकर्त्यांची भेट घेतली होती. तिचे काम शेवटपर्यंत सुरू होते. लोकप्रबोधन, लोकायत अशा विविध चळवळी तिने उभ्या केल्या. अनेक पुरोगामी चळवळींचा ती आधार होती. आयुष्याची ६० वर्षे तिने सार्वजनिक आयुष्यात व्यथित केली. वडिलांच्या पाऊलावर पाऊल टाकत तिने अर्थशास्त्र हाच विषय निवडला होता.
- डॉ. माधव गाडगीळ, ज्येष्ठ पर्यावरणतज्ज्ञ आणि बंधू
सुलभाताई या चळवळीतल्या ज्ञानवंत कार्यकर्त्या होत्या. वेगवेगळ्या चळवळींचे विश्लेषण करून त्यांनी त्यावर पुस्तके लिहिली. कार्यकर्त्यांचे प्रबोधन केले. अखेरच्या क्षणापर्यंत कार्यरत असलेल्या सुलभाताई या खऱ्या अर्थाने चळवळीच्या आधारवड होत्या.
-भाई वैद्य, ज्येष्ठ समाजवादी नेते
अभिजातता, हुशारी, विचारांची परिपक्वता आणि साधे राहणीमान असे हे वेगळे रसायन होते. अर्थ आणि विज्ञान या विषयांच्या इतिहासातील विविध टप्प्यांचे सखोल ज्ञान सुलभाताईंना होते. लोकविज्ञान चळवळ मजबूत करण्याचे काम त्यांनी केले. विज्ञानाचे सामाजिक आणि आधुनिक अंग तसेच विज्ञानाचे दुरुपयोग याबाबत सखोल मांडणी त्यांनी केली. बऱ्याचदा ही मांडणी वैज्ञानिकालाही जमत नाही.
- डॉ. अनंत फडके, लोकविज्ञान संघटना
सुलभाताईंनी लोकायतच्या संस्थापिका म्हणून महत्त्वपूर्ण काम केले. अनेक पुरोगामी चळवळीच्या त्या आधारस्तंभ होत्या. महिला, पर्यावरण, शेतकरी अशा समाजातील सर्व घटकांशी त्यांचा जिव्हाळ्याचा संबंध होता. त्यांचे काम आम्हाला कायमच प्रेरणा देत राहील. आम्हीही त्यांच्याप्रमाणे काम करण्याचा प्रयत्न करत राहू.
- नीरज जैन, लोकायत संस्था
माझ्यासारख्या अनेकजणी सुलभाताईंकडे पाहूनच सामाजिक कार्यात आल्या. खरोखरीच आदर्श म्हणाव्यात, अशाच त्या होत्या. त्यांच्याकडे वैचारिक प्रगल्भता होती. त्यांचे काम पाहून उमेद मिळायची. आता त्या नाहीत, याची उणीव कायम भासत राहणार आहे.
-मुक्ता मनोहर, सामाजिक कार्यकर्त्या
सुलभाताई या डाव्या चळवळीच्या मोठा आधार होत्या. अभ्यासक, संघटक अशा दुहेरी भूमिकेतून त्यांनी मार्गदर्शन केले. या भूमिका त्यांनी आयुष्यभर निभावल्या.
- अजित अभ्यंकर, अर्थतज्ज्ञ
सुलभाताईंनी स्वत:ला वाहून घेऊन काम केले. आपली सारी शक्ती त्यांनी लोकांचे प्रबोधन करण्यासाठी व चळवळीसाठी वापरली. त्यांचे व्यक्तिमत्त्व बहुआयामी होते. सर्व क्षेत्रातील प्रश्नांची मांडणी त्या करत राहिल्या. त्या महाराष्ट्रातील एक संस्थाच होत्या. सर्व चळवळी, संस्था व राजकीय नेत्यांना त्यांचा आधार वाटत असे.
-कॉ. दत्ता देसाई
साधी राहणी, उच्च विचारसरणी
ज्येष्ठ मार्क्सवादी विचारवंत, अर्थतज्ज्ञ आणि कार्यकर्त्या डॉ. सुलभा ब्रह्मे अनेक संस्थांच्या व चळवळींच्या आधारवड होत्या. कार्यकर्ते, विद्यार्थी, संघटना, कामगार चळवळींना भरघोस आर्थिक-भौतिक आधार देणाऱ्या सुलभाताईंची राहणी अतिशय साधी होती. त्यांचे घर सर्व कार्यकर्त्यांसाठी कायम खुले असायचे.
सुलभाताईंचे बालपण पुण्यात गेले. हुजुरपागेत शिक्षण घेतल्यानंतर सर परशुरामभाऊ कॉलेजमधून अर्थशास्त्राची पदवी त्यांनी घेतली. त्यानंतर गोखले अर्थ-राज्यशास्त्र संस्थेतून कापड उद्योगावर पीएचडी संपादित केली. गोखले इन्स्टिट्यूटमध्ये त्यांनी दीर्घकाळ अध्यापन केले. या काळात अनेक सामाजिक-आर्थिक विषयांवरचे महत्त्वाचे अभ्यास त्यांनी हाती घेतले. विविध आंदोलनातून त्या शेवटपर्यंत कार्यरत होत्या. भारताचे विख्यात अर्थतज्ज्ञ आणि नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष डॉ. धनंजयराव गाडगीळ व प्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्त्या प्रमिलाताई गाडगीळ यांच्या त्या कन्या होत.
सुलभाताईंचे मराठवाड्याचा विभागीय विकास आराखडा आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील जमीन वापर हे काही महत्त्वाचे अभ्यास विषय होत. त्या महाराष्ट्र बँकेच्या संचालक मंडळाच्या सदस्या होत्या. तसेच शिक्षण प्रसारक मंळीच्या आजीव सदस्य होत्या. शंकर ब्रह्मे समाजविज्ञान ग्रंथालयाची स्थापना करून डाव्या, पुरोगामी, परिवर्तनवादी विचारांचे एक केंद्र त्यांनी तयार केले. विविध सामाजिक प्रश्नांचा अभ्यास, संशोधन, अनेकविध प्रकाशने आणि लोकजागृतीचे कार्यक्रम यातून हा मंच त्यांनी कार्यरत ठेवला. उत्पादक ते उपभोक्ता हे दुवे जोडण्याबद्दल तसेच सहकार चळवळीविषयी त्यांना कायम आस्था होती.
त्यांनी लिहिलेले वेगवेगळ्या आर्थिक-सामाजिक-राजकीय विषयावरचे अनेक अभ्यासपूर्ण लेख, ५० हून अधिक पुस्तिका कार्यकर्त्यांसाठीचा अमोल ठेवा आहेत. धनंजयराव गाडगीळ यांचे लेखसंग्रह त्यांनी संपादित केले. १९७२ च्या दुष्काळाचे त्यांनी संशोधनात्मक काम केले होते. जागतिकरण, मुक्त व्यापार धोरण, सेझ प्रकल्प, जैतापूर अणुऊर्जा यांच्या विरोधातील लोकचळवळीत त्यांचा पर्यावरण संवर्धन आणि मानवी जीवनाच्या शाश्वत विकासाची संकल्पना घेऊन सक्रिय सहभाग होता. अलीकडच्या काळात केंद्र सरकारने केलेल्या गोवंश हत्याबंदीचा निषेध करून गोवंश हत्याबंदीचा आर्थिक आणि सामाजिक दुष्परिणाम विषद करणारी त्यांची पुस्तिका संपूर्ण देशभरात चर्चेची ठरली होती. आयुष्याच्या अखेरपर्यंत त्यांनी भांडवली मुल्यांची चिकित्सा करून पर्यायी विकासनीतीच्या अजेंड्यावर काम केले. तसेच याविषयी काम करणाऱ्या व्यक्ती, संस्था, संघटना आणि चळवळींना मनापासून मदत केली. सतत उत्साही व हसतमुख चेहरा, बोलकेपणा व समोरच्या व्यक्तीचे बोलणे शांतपणे समजून घेणे, ही त्यांच्या चतुरस्र व्यक्तिमत्त्वाची वैशिष्ट्ये होती.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
