‘बाई’ या पुस्तकाची कल्पना दिलीप माजगावकर व अंबरीश मिश्र यांची आहे. माझ्याविषयी अनेकांनी लिहून ठेवले होते. त्याचे पुस्तक करता येईल, असे त्यांना वाटले. दिग्दर्शकाचे नाटककाराशी, कलाकाराशी संबंध कसे असतात या विषयी त्या-त्या लोकांनी लिहिले आहे, अशा लेखांचे हे पुस्तक आहे. कलाकारांच्या संबंधातून कलेची निर्मिती कशी होते, हे या पुस्तकातून वाचकांना समजू शकेल. आजच्या नवशिक्या मुलांना काही संदर्भ माहिती नसतात. या क्षेत्रात येणाऱ्या मुलांना जुने संदर्भ कळू शकतील.
...
लेखन प्रक्रियेशी तुमचा संबंध कसा होता ?
खरं सांगू फारसा सबंध नव्हता. कारण माझ्याविषयी केलेल्या लिखाणाशी माझा संबंध फक्त ‘ओके’ म्हणण्यापुरता आला. पण मीही काही लोकांवर लिहिले आहे. त्यामध्ये भास्कर चंदावरकर, दामू केंकरे, श्री. पु. भागवत, भक्ती बर्वे व विजय तेंडुलकर यांच्याविषयीचे लेख आहेत. नवीन पुस्तक वाचकांना आवडेल, अशी आशा आहे.
....
पुरुष, घाशीराम कोतवाल, सखाराम बाइंडर या नाटकांनी समाजमन ढवळून काढले, अशा नाटकांची निर्मिती का होत नाही?
आमची पिढी ज्या काळात काम करत होती, तो काळ देशाला स्वातंत्र्य मिळाल्याचा होता. ‘स्वतंत्र भारताचे आम्ही नागरिक आहोत,’ हे मूल्य, संस्कार आमच्यावर होते. आपल्याला, आपल्या देशाला जागतिक पातळीवर स्थान मिळवून द्यायचे आहे, हीच आमच्या कामाची ऊर्जा होती. प्रसिद्धी, पैसा हा प्रकार नव्हता. आजच्या मुलांना प्रसिद्धीची भारी हौस आहे. पण ते चांगले काम करू शकतात, असे मला वाटते. उच्च, कनिष्ठ असे काही कलेमध्ये नसते. चांगल्या कलाकृती आजही समोर येत आहेत.
...
आजच्या रंगभूमीविषयी तुमचे मत काय आहे?
आजच्या मुलांना बरेचसे संदर्भ माहिती नसतात, असे मला कार्यशाळा घेताना जाणवते. पण एक खरे आहे की विचारांची पद्धत बदलली असली तरी पाया तोच आहे. तरुणाईचे वातावरण कधीही बदलत नसते. आमच्या वेळचे तसे होते आता असे आहे, असे काही नसते. आव्हाने तीच असतात. माझा आजच्या मुलांवर विश्वास आहे. ज्ञान मिळवण्याचे त्यांना अनेक पर्याय आहेत. तरुणाई हुशार आहे. तेच मार्ग काढतात. ही मुले माझे आयुष्य आहेत. चित्रपटात खूप प्रयोग होत आहेत. त्याकडे पाहायला हवे.
००
नव्या पिढीला काय सांगाल?
पैसा आणि प्रसिद्धी याच्या आहारी न जाता सगळे काही करता येते. नाटक देखील करता येते. आम्ही ते केले आहे. प्रत्येक काळात कलाकारासमोर आव्हाने असतात. कलेचा दृष्टिकोन असेल तर वाकडेतिकडे काही होत नाही. ‘स्वत:वर खूश झालात की तुम्ही संपता,’ हे आमचे ब्रीदवाक्य आहे. स्वतःवर खूश झाले की सगळा गोंधळ होतो. ही गोष्ट कलाकारांनी लक्षात ठेवायला हवी.
...
निर्मिती प्रक्रिया कशी असते?
कलेसाठी अस्वस्थता लागते. आपण स्थिरावलो तर आपल्यातील सर्जनशीलता संपते. कलेच्या सर्जनशीलतेचे टप्पे असतात. सर्जनशीलता वर जाते, तशी ती खाली देखील येते. सर्जनशीलता ही समाजाच्या जिवंतपणाचे लक्षण आहे. अस्वस्थता असल्याशिवाय सर्जनशील कलेचा अविष्कार घडत नाही आणि व्यवस्थेला प्रश्नही विचारता येत नाहीत. त्यामुळे अस्वस्थेतूनच आकार घेणारी ही निर्मिती असते.
....
तुमच्या नाटकांनी समाजमन ढवळून काढले. सेन्सॉरशिप हा मुद्दा होताच. आत्ताच्या काळाबद्दल सांगाल?
आव्हाने प्रत्येक काळात असतात. आव्हानांशिवाय आयुष्य नाही. चढ-उतार असणारच. या आव्हानांमुळेच अस्वस्थथा असते. कलेसाठी ती आवश्यक प्रक्रिया आहे. प्रत्येक वेळा ती राजकीय स्वरूपाची असावी, याची गरज नाही. कलाकारासाठी अंतरिक अस्वस्थता महत्त्वाची आहे. प्रत्येक काळाचे काही प्रश्न आहेत. असे वातावरण असल्याशिवाय अस्वस्थता येणार नाही. त्यातून सर्जनशील कला जन्म घेणार नाही आणि त्यातून प्रश्न देखील उपस्थित होणार नाही. ही प्रक्रिया नीट समजून घेतली तर अशा वातावरणाची गरज लक्षात येईल.
...
आताच्या वातावरणाविषयी काय वाटते?
बदल तर आपण थांबवू शकत नाही. आम्ही गांधीचे, जेपींचे चाहते होतो. पण त्या विचारातून राजकीय सत्ता मिळवणे वगैरे विचार नव्हता. आता समाजात जे काही चाललय ते बरोबर नाही. पण या प्रकारांना तोंड तर दिलेच पाहिजे. खुर्चीत बसून चालणार नाही ना? आपण व्यक्त होत राहिले पाहिजे. सतत प्रश्न विचारत राहिले पाहिजे.
...
प्रेक्षकांच्या अभिरुचीत बदल झालाय का?
कलेची समज तर हवीच. कलासाक्षरता वाढलीय का, याचा मी सामाजिक मानशास्त्राप्रमाणे काही अभ्याक किंवा संशोधन केलेले नाही. पण लोक सहभागी होतात. असा अनुभव आहे.
...
तुमच्या कामाची पद्धत सांगाल का?
माझ्या कामाची पद्धत वेगळी आहे. नवीन नाटके हल्ली लिहिली जात नाहीत. विजय तेंडुलकर, महेश एलकुंचवार यांची नाटके मी रंगभूमीवर आणल्यानंतर पुढील काम तसेच झाले पाहिजे. हा माझा आग्रह आहे. बरेच दिवस झाले तसे नाटक माझ्याकडे आले नाही किंवा मला ते जाणवलेले नाही. ही सर्व मोठी प्रक्रिया असते. पण मला वाटले की हे नाटक मी केले पाहिजे तर पदर खोचून मी तालमीसाठी नक्की उभी राहीन.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
