Tweet : @yogeshborateMT
पुणे : भारतात न वापरलेली वा मुदत संपून गेलेली, कचरा ठरलेली ३१ टक्के औषधे ही कचरा कुंड्यांमध्येच जातात. अशी २३.१४ टक्के औषधे सांडपाण्यात सोडून दिली जातात, तर १८.४२ टक्के नेहमीच्या नळाच्या पाण्यात धुतली जातात. कचरा ठरणाऱ्या १७.२ टक्के औषधांचा जाळून धूर होतो. या सर्व प्रकारांमुळे मानवी शरीरावर होणाऱ्या विपरीत परिणामांबाबत मात्र देशात एक चकार शब्दही काढला जात नाही. कारण, तसे होऊ नये, यासाठी आवश्यक सुरक्षित प्रक्रियांचा अट्टाहास धरणारा कायदाच देशात अस्तित्त्वात नाही.
भारतात औषध उद्योगाशी थेट संबंध असलेल्या विविध घटकांच्या झालेल्या सर्वेक्षणातून या बाबी समोर आल्या आहेत. औषधांच्या कचऱ्याची विल्हेवाट लावण्याविषयीच्या विविध नियमांविषयी भारतात या उद्योगाशी थेट संबंधित असलेल्यांपैकी ७३ टक्के घटक अंधारातच असल्याचेही पुण्यातील भारती विद्यापीठाच्या पूना कॉलेज ऑफ फार्मसीमधील संशोधकांनी दाखवून दिले आहे. ‘औषधांच्या कचऱ्याची विल्हेवाट लावण्यासाठी आवश्यक कायद्यांचा अभ्यास’ या विषयावर कॉलेजचे प्राचार्य डॉ. के. आर. महाडिक यांनी नुकतेच आपले पीएचडीचे संशोधन पूर्ण केले. त्याआधारे भारतामध्ये औषधांमुळे निर्माण होणाऱ्या कचऱ्याची विल्हेवाट लावण्यासाठी आवश्यक नियमावलीही तयार झाल्याची माहिती डॉ. महाडिक यांनी ‘मटा’ला दिली.
डॉ. महाडिक म्हणाले, ‘वापरण्यास अयोग्य असलेली, गरज संपून गेल्याने शिल्लक राहिलेली औषधे ही शेवटी कचऱ्यामध्ये जातात. औषधांच्या कचऱ्यातून मातीत वा पाण्यामध्ये मिसळणारे विविध घटक मानवी शरीरावर विपरीत परिणाम करणारे ठरतात. जागतिक पातळीवर विविध संशोधनानी हे सिद्ध झाले आहे. त्या अनुषंगाने देशातील परिस्थितीचा आढावा घेण्यासाठी हे संशोधन केले.’ भारतातच नव्हे, तर जगभरातील प्रमुख देशांमध्येही औषधांच्या कचऱ्याची विल्हेवाट नेमकी लावायची तरी कशी, या विषयी कोणतीही विशिष्ट नियमावली वा कायदे अस्तित्त्वात नाही. हॉस्पिटलमधून तयार होणाऱ्या बायोमेडिकल कचऱ्याची विल्हेवाट लावण्याच्या काही पद्धतींचा सर्वत्र वापर केला जात आहे. अमेरिकेसारख्या देशात औषधांच्या कचऱ्याची विल्हेवाट लावण्यासाठी आवश्यक नियम सांगणाऱ्या कायद्याच्या निर्मितीसाठी प्रयत्न झाले. मात्र, अद्याप कायदा अस्तित्त्वात येऊ शकला नसल्याचेही त्यांनी स्पष्ट केले. या माध्यमातून औषधांच्या कचऱ्याविषयी समाजामध्ये जनजागृती होण्याची गरज असून, त्यासाठी व्यापक प्रयत्न होणे गरजेचे असल्याचेही समोर आल्याचे डॉ. महाडिक यांनी नमूद केले.
येथे होतो औषधांचा कचरा
- औषधांची निर्मिती करणाऱ्या कंपन्या
- औषध विक्रेते (घाऊक आणि किरकोळ)
- हॉस्पिटल आणि दवाखाने
- स्वयंसेवी संस्था
- घरगुती वापर
सर्वेक्षणामध्ये सहभागी घटक
हॉस्पिटल : २०१
औषध विक्रेते : १३५
औषध कंपन्या : १२३
नियामक संस्था : १६१
वकील : ७७
स्वयंसेवी संस्था : ५१
एकूण : ७४८
संशोधनातील महत्त्वाचे मुद्दे
- डायक्लोफिनॅक या औषधी रसायनाचा परिणाम थेट गिधाडांच्या संख्येवर होत आहे.
- एका अमेरिकन संशोधनानुसार, २००२मध्ये अमेरिकेसारख्या देशात १३९ पैकी ९५ जलस्रोतांमध्ये जैविक कचऱ्याचे विपरीत परिणाम दिसून आले. त्यामध्ये संप्रेरकांची, तसेच संप्रेरकांवर थेट परिणाम करणाऱ्या औषधांचाही समावेश होता. त्यामुळे अशा जलस्रोतांविषयी नागरिकांच्या मनात असुरक्षिततेची भावना निर्माण झाली होती.
- एका अमेरिकी संशोधनानुसार, औषधांच्या कचऱ्याच्या विपरीत परिणामांचा एक भाग म्हणून, सन १९३९च्या तुलनेमध्ये सन २०००मध्ये पुरुषांमध्ये शुक्राणूंची संख्या ५० टक्क्यांनी घटली आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
