मंगला जोगळेकर
.............
गेल्या काही दिवसांमध्ये आपण काय, काय विसरलो असा विचार करताना मला असे दिसले, की घरात वावरताना काढलेला चष्मा चटकन न मिळणे हा माझा मोठा प्रश्न आहे. बाहेर जाताना रिक्षाने जायचे असूनही सुट्टे पैसे न घेणे, गणपतीच्या पूजा-साहित्यात काही गोष्टी राहून जाणे, घरी पाहुणे आल्यावर कोणासाठी आठवणीने ठेवलेली वस्तू द्यायची विसरणे, बाजारात गेल्यावर मुद्दामहून लक्षात ठेवलेलीच गोष्ट नेमकी विसरणे आणि बँकेचे पुस्तक न मिळणे अशा काही गोष्टी माझ्या लक्षात आल्या. तुमच्या बाबतीतही अशा काही गोष्टी तुम्हाला दिसून येतील. मग प्रश्न असा, की यामध्ये काही काळजी करण्यासारखे आहे का? त्यासाठी तुम्ही स्वतःला काही प्रश्न विचारू शकता. उदा. माझ्या बाबतीत घडलेल्या विस्मरणाच्या घटना मला आठवतात का? त्या मी इतरांना सांगू शकतो का? माझे विस्मरण सातत्याने वाढते आहे का? त्यामुळे माझ्या आत्मविश्वासात कमतरता आली आहे का? माझे स्वावलंबन कमी होते आहे का? इतरांना माझ्या विस्मरणाची काळजी वाटते का? या सर्व प्रश्नांची उत्तरे नकारार्थी असतील, तर तुमचे विस्मरण सर्वसाधारण आहे असे म्हणायला काही हरकत नाही.
विस्मरण नैसर्गिक आहे. सर्वांमध्येच ते आढळते. स्मरण आणि विस्मरण दोन्हीही जरुरीचे आहे. वयापरत्वे ज्येष्ठांमध्ये विस्मरण थोडेफार वाढताना दिसले तरी गंभीर विस्मरण आणि वृद्धत्व याचा संबंध नाही. त्यामुळे वय झाले, आता विस्मरण वाढणारच असे म्हणून या प्रश्नाकडे दुर्लक्ष करू नये. अती वाढलेले विस्मरण नैसर्गिक नव्हे.
गंभीर विस्मरणाची लक्षणे
गंभीर विस्मरण हे एकाएकी होताना दिसत नाही. ते हळूहळू पण सातत्याने वाढताना दिसते. गंभीर विस्मरणाच्या लक्षणांमध्ये विस्मरणाच्या प्रसंगांमध्ये वाढ, भाषेतील अडचणी, काळ, वेळ, ठिकाण यामधील गोंधळ, घराजवळील रस्त्यांवर उडणारा गोंधळ, रोजची कामे करताना जाणवणाऱ्या अडचणी, नियोजनाची कामे करणे अवघड वाटणे, तात्पुरत्या स्मरणशक्तीतील त्रुटी, व्यक्तिमत्त्वात होणारा बदल अशा गोष्टींचा अंतर्भाव असतो. या सर्वांचा परिणाम अर्थातच स्वावलंबन कमी होण्यावर होतो. विस्मरणाची वाटचाल गंभीर दिशेने होते आहे का, हे समजण्यासाठी कुटुंबातील लोकांचे निरीक्षण अत्यावश्यक असते.
डिमेन्शिया आणि अल्झायमर्समधील फरक
मेंदूच्या क्षमता कमी झाल्यामुळे रोजचे जीवन स्वावलंबनाने जगणे अशक्य होण्याच्या आजाराला 'डिमेन्शिया' म्हणता येईल. 'डिमेन्शिया' हे मेंदूच्या क्षमता कमी होण्याच्या आजाराला दिलेले नाव आहे. हा आजार होण्याची कारणे विविध असली तरी त्याची लक्षणे मात्र एकसारखी असतात. डिमेन्शिया होण्याचे प्रमुख कारण अल्झायमर्स आहे. डिमेन्शियाचे जवळ जवळ ६० ते ७० टक्के रुग्ण हे अल्झायमर्सचे असतात. इतर कारणांमध्ये व्हॅसक्युलर डिमेन्शिया (अर्धांगवायूमुळे झालेला डिमेन्शिया), लुवी बॉडी डिमेन्शिया आणि फ्रंटो टेम्पोरल डिमेन्शियाचा समावेश असतो.
विस्मरणाचा त्रास असलेली व्यक्ती आजारी दिसत नाही. तिला रोजच्या गोष्टी आठवल्या नाहीत तरी पाठीमागचे सर्व आठवत असते. तिचे जीवन थोड्या मदतीने का होईना, ठीकठाक चाललेले असते. त्यामुळे लक्षणे दिसूनही अशा व्यक्तीला वैद्यकीय मदत फार उशिराने मिळताना दिसते.
मेमरी क्लिनिकचे काम
या आजाराचे स्वरूप इतर आजारांपेक्षा भिन्न आहे. जसा आजार वाढत जातो, तशी आजारी व्यक्ती स्वतंत्रपणे जगायला असमर्थ होते. त्याच्या स्वभावात बदल होत जातात. त्याला सांभाळणे हे चोवीस तासांचे काम होऊ शकते. अशा विविध कारणांमुळे कुटुंबीयांवर आजारी व्यक्तीची मोठीच जबाबदारी पडते. या काळात त्यांना मानसिक आधाराची जरूरी असते. आजाराच्या विविध स्थितींमध्ये आजारी व्यक्तीची काळजी कशी घ्यावी, याबाबत मार्गदर्शनाची आवश्यकता पडते. प्रामुख्याने विस्मृती झालेल्या व्यक्तीची योग्य काळजी कशी घ्यावी आणि काळजीवाहकाचा, कुटुंबाचा ताण कसा कमी करावा, याची माहिती देण्याच्या उद्दिष्टाने गेली सात वर्षे दीनानाथ हॉस्पिटलचे मेमरी क्लिनिक काम करीत आहे.
मेमरी क्लिनिकमध्ये डिमेन्शियाच्या आजाराची माहिती मिळते. कुटुंबीयांच्या शंकांना उत्तरे दिली जातात, स्वावलंबन टिकवून ठेवण्यासाठी मेंदूला कशी मदत करावी, रुग्णाशी संवाद कसा साधावा, काळजीवाहकाने ताणाशी सामना कसा करावा, याची उत्तरे मिळतात. मेमरी क्लिनिकमार्फत अल्झायमर्स सपोर्ट ग्रुप, काळजीवाहकांसाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम, मेमरी लॅब इत्यादी कार्यक्रम चालवले जातात. अल्झायमर्स जागृती महिन्याच्या निमित्ताने २४ सप्टेंबर रोजी दीनानाथ हॉस्पिटलमध्ये सौद बाहवान सभागृहात दुपारी चार ते सहाच्या दरम्यान एका कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले आहे. हा कार्यक्रम सर्वांसाठी खुला आहे.
अधिक माहितीसाठी संपर्क : मेमरी क्लिनिक, न्यूरॉलॉजी विभाग, नवीन बिल्डिंग, दीनानाथ हॉस्पिटल, एरंडवणे, पुणे, फोन - ०२० - ४९१५३२३४, ९०११०३९३४५.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
